Rzecznik Praw Obywatelskich Irena Lipowicz oraz Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania Elżbieta Radziszewska zauważyły, że przepis art. 12 KRO ogranicza prawa pewnej grupy osób o pełnej zdolności do czynności prawnych do podejmowania suwerennej decyzji o zawarciu związku małżeńskiego. Takie ograniczenie uderza w prawo tych osób do założenia rodziny i dyskryminuje je z uwagi na okoliczność faktyczną choroby lub niedorozwoju.
Przepis art. 12 KRO stanowi o zakazie zawierania małżeństw przez osoby dotknięte chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jedynie sąd może zezwolić takim osobom na zawarcie małżeństwa, o ile uzna, że stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa. Ponadto każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego. Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdza, że treść art. 12 KRO jest nieadekwatna do aktualnej sytuacji społecznej i prawnej.
Na mocy art. 5 KRO kierownik urzędu stanu cywilnego w razie wątpliwości co do istnienia okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego małżeństwa zwróci się do sądu o rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może być zawarte.
RPO skierowała pytanie do Ministra Sprawiedliwości, czy możliwe byłoby ewentualne przyspieszenie prac dostosowujących polskie prawo do regulacji zawartych w Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.
Zdaniem Rzecznika obecna treść art. 5 i 12 KRO wymaga zmian legislacyjnych. Rozwiązaniem minimalnym byłoby gruntowne przeredagowanie przepisów i dostosowanie ich do aktualnej terminologii i stanu wiedzy, a także rezygnacja z przesłanek „eugenicznych" - wiążących zgodę na zawarcie małżeństwa ze „zdrowiem przyszłego potomstwa". Ponadto Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na stanowisku, iż ratyfikacja Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami jest krokiem niezbędnym i oczekiwanym, a obecne wszczęcie procedury ratyfikacyjnej Konwencji zmusza do przyspieszenia prac dostosowujących polskie prawo do tej regulacji.
W świetle przepisów Konwencji i wskazywanej sprzeczności art. 12 KRO w jego obecnej treści należy zastanowić się nad zasadnością całkowitej rezygnacji z tej przeszkody małżeńskiej. Wprowadzenie bowiem wyłącznie zmian polegających na uaktualnieniu terminologii, a nawet odwrócenie obecnej kolejności norm - tj. dopuszczenie jako zasady prawa do zawarcia małżeństwa bez względu na zdrowie psychiczne, a jako wyjątku zakazu zawarcia małżeństwa z zamkniętym katalogiem przesłanek - odsuwa jedynie w czasie konieczność konfrontacji norm KRO z przepisami Konwencji. Ponadto w takim wypadku, zgodnie z art. 5 KRO, nadal to kierownicy USC oceniać będą czy zachodzi wskazany w zmienionym art. 12 KRO wyjątek, co prowadzić może do sytuacji takich, jak opisana na wstępie pisma. Konieczna wydaje się zatem także refleksja nad treścią art. 5 KRO.
http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/pdf/2011/04/673676/1584251.pdf
